🎨 “Çalışan tarafından oluşturulan yaratıcı bir eser veya geliştirilen teknik bir buluş üzerinde işverenin hakkı ne düzeydedir?”
📌 Türkiye’de bu soruya hem Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) hem de Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) kapsamında ayrı ayrı yanıtlar verilmektedir. Özellikle Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 22 Haziran 2011 tarihli kararı, hizmet sözleşmesi çerçevesinde yaratılan eserlerde işverenin otomatik mali hak sahibi olduğunu teyit etmiştir.
Bu yazı, sadece o kararı değerlendirmekle kalmayacak, aynı zamanda çalışan buluşları üzerine uluslararası hukuk bloglarında yer alan güncel İngilizce analizleri de temel alarak bu alandaki uygulamayı derinlemesine ortaya koyacaktır.
⚖️ I. Yargıtay’ın 2011 Kararı: Eserlerde İşverenin Otomatik Hakkı
📍 Karar: Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 22.06.2011, E. 2011/401, K. 2011/441
📍 Konu: Çalışan tarafından hizmet ilişkisi kapsamında oluşturulan bir logo ve maskotun işveren tarafından izinsiz şekilde işlenerek kullanılması
📍 Sonuç: FSEK m.18/2 gereğince mali haklar işverene geçmiş sayıldığından, işverenin eseri işlemesi hukuka uygundur. FSEK m.55 hükmü, bu tür kanuni hak geçişlerinde uygulanmaz.
🧠 Yorum: Bu karar, çalışan ile işveren arasındaki eser sahibinin hakları dengesini yeniden çizerken, sözleşme yapılmadan dahi işverenin geniş mali haklara sahip olabileceğini ortaya koymaktadır.
🔬 II. Çalışan Buluşları (Employee Inventions) ve İşverenin Hakları
Yaratıcı emeğin yalnızca sanatsal ya da grafiksel eserlerle sınırlı kalmadığı günümüzde, teknik buluşlar, algoritmalar, veri işleme sistemleri gibi çıktılar da çalışan tarafından geliştirilebilir. Bu tür buluşlar Türk hukukunda 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 113-122. maddeleri kapsamında düzenlenmiştir.
📘 1. Hizmet Buluşu Nedir?
Çalışanın, görevi kapsamında veya işyerinin olanaklarını kullanarak geliştirdiği teknik çözümler hizmet buluşu sayılır. İşveren, bu buluş üzerinde:
Tam hak talep edebilir (buluş üzerindeki tüm hakları alır) Kısmi hak talep edebilir (kullanım hakkı elde eder) Talepte bulunmazsa, buluş bağımsız buluş sayılır
📋 2. Süreç ve Bildirim Yükümlülüğü
Çalışan, buluşunu gecikmeden yazılı olarak işverene bildirmelidir. İşveren, bu bildirimi aldıktan sonra 4 ay içinde hak talebinde bulunmalıdır. Hak talep edilmezse buluş, çalışan tarafından serbestçe tescil ettirilebilir.
💰 3. Tazminat ve Teşvik Ödemesi
İşverenin buluş üzerindeki hakları kazanması durumunda, çalışana:
Makul bir tazminat Teşvik ödülü ödemesi zorunludur. Bu ödüllerin hesabında buluşun ekonomik değeri, katkı düzeyi ve işverenin kârı dikkate alınır.
🧩 III. Eser mi, Buluş mu? İşverenin Hakları Ne Zaman ve Nasıl Doğar?
Durum
İlgili Kanun
Hak Sahibi (Varsayılan)
Ek Tazminat
Grafik, tasarım, logo
FSEK 18/2
İşveren (mali haklar)
Yok
Teknik çözüm / yazılım / algoritma
SMK 113-122
İşveren (hak talep ederse)
Evet (ödül+tazminat)
Serbest (freelance) üretim
FSEK/SMK dışında
Çalışan (varsayılan)
Gerekmez
🛠️ Önemli Not: Yazılımlar, hem FSEK kapsamında “eser” olarak hem de teknik yönüyle “buluş” olarak değerlendirilebileceğinden, karma koruma rejimine tabidir. Bu nedenle sözleşme düzeni kritik rol oynar.
👨💼 Uygulayıcılar İçin Pratik Tavsiyeler
🔹 İşverenler İçin:
İşe alım süreçlerinde çalışanlarla yapılan sözleşmelere mali hakların kapsamı ve “işleme hakkı” mutlaka yazılmalıdır. Teknik AR-GE birimlerinde çalışanlar için, buluş bildirimi sistemleri ve zaman damgalı formlar kullanılmalıdır. Tazminat ve ödül sistemleri adil ve şeffaf şekilde yapılandırılmalı, aksi halde dava riski doğar.
🔹 Çalışanlar İçin:
İş sözleşmelerinde “işleme hakkı”, “bağımsız buluş” gibi kavramların anlamını inceleyin. Tescil edilecek her fikir için önceden yazılı bildirim yapın. Gerekirse buluş bildirimi sırasında “muhafaza kaydı” koyarak hak iddianızı saklı tutun.
❓ Sık Sorulan Sorular (SSS)
1. Hizmet buluşu ile hizmet eseri arasındaki fark nedir?
🧠 Hizmet eseri FSEK kapsamında sanatsal veya estetik ürünlerdir; hizmet buluşu ise teknik çözümleri içerir ve SMK kapsamındadır.
2. İşveren, çalışan eseri veya buluşunu izinsiz kullanabilir mi?
✅ Eserler için FSEK m.18/2 gereği mali haklar işverene geçtiğinden kullanabilir.
✅ Buluşlar için ise işveren hak talep etmişse kullanabilir.
3. Tazminat ödenmezse ne olur?
💼 Çalışan dava açarak ödül ve tazminat talep edebilir; mahkeme bilirkişi ile kâr analizi yaptırabilir.
4. Bağımsız buluş ne demektir?
🔓 İşverenin görevi dışındaki, işyerinden bağımsız şartlarda yapılan ve bildirilen buluşlardır. Hak tamamen çalışandadır.
5. Eserin işlenme hakkı çalışanda kalabilir mi?
📄 Evet. İş sözleşmesinde açıkça belirtilirse bu hak çalışanda kalır.
📌 Sonuç: Farklı Kanunlar, Farklı Sonuçlar – Aynı İhtiyaç: Sözleşme
Yargıtay’ın 22 Haziran 2011 tarihli kararı ve uluslararası hukuk analizleri şunu açıkça göstermektedir:
💬 “Yaratıcı üretimin türü ne olursa olsun, hak sahipliği büyük ölçüde yazılı düzenlemelere dayanır.”
📢 Sanatçı, tasarımcı, yazılımcı ya da mühendisseniz…
💼 Şirket sahibi, ajans yöneticisi ya da Ar-Ge müdürüyseniz…
İşe başlamadan önce sözleşmenize tekrar bakın.
📞 İletişim
📧 Email: emre@emrekurt.av.tr
💬 WhatsApp: +90 551 942 20 34
🔖 Etiketler (Hashtags)
#EmployeeInventions #ÇalışanBuluşları #FSEK18 #SMK113 #YargıtayKararı #PatentLaw #TelifHakkı #İşverenHakkı #FreelanceSözleşme