Tarih: 10 Ağustos 2025
Kaynak Olay: ABD Ticaret Bakanı Howard Lutnick’in Harvard Üniversitesi’ne Bayh-Dole Act kapsamında gönderdiği uyarı mektubu
📌 Olayın Özeti
ABD Ticaret Bakanlığı, Harvard Üniversitesi’nin federal fonlarla geliştirilen buluşlar üzerindeki patentlerinde Bayh-Dole Act (1980) hükümlerine uyup uymadığını araştırıyor.
Bakan Lutnick, üniversiteden federal fonla ilişkili tüm patentler için finansman kaynağı, beyanlar ve üretim yeri raporlarını 5 Eylül’e kadar sunmasını talep etti.
Eğer Harvard’ın, kanunda öngörülen yükümlülükleri ihlal ettiği tespit edilirse, hükümet march-in rights kullanarak patentleri devralabilir veya üçüncü kişilere lisanslayabilir.
🇺🇸 ABD Hukuku: Bayh-Dole Act’ın Ana Hatları
Bayh-Dole Act (35 U.S.C. §§ 200-212), üniversiteler, küçük işletmeler ve kâr amacı gütmeyen kuruluşların federal fonla geliştirilen buluşlarda patent sahibi olmasına izin verir.
Ancak bu hak koşulludur:
Disclosure (Beyan Yükümlülüğü) Buluşun federal fonla geliştirildiğinin ilgili federal ajansa zamanında bildirilmesi gerekir. Genellikle fon sağlayıcı kuruma 2 ay içinde invention disclosure yapılır. March-In Rights (Geri Alma Yetkisi) Hükümet, aşağıdaki durumlarda patente el koyabilir veya lisans verebilir: Buluş kamu yararına uygun şekilde ticarileştirilmiyorsa. ABD’de üretim şartı ihlal ediliyorsa (manufactured substantially in the US). Sağlık veya güvenlik ihtiyaçları karşılanmıyorsa. US Manufacturing Requirement (ABD’de Üretim Şartı) Federal fonla geliştirilen ürünler kural olarak ABD’de üretilmelidir. Government Interest Statement Patent başvurusunda “government interest” ibaresi bulunmalıdır (35 U.S.C. § 202(c)(6)).
Not: March-in rights bugüne kadar fiilen hiç uygulanmamış olsa da, Harvard olayı bu yetkinin ciddi şekilde masaya yatırıldığı nadir örneklerden biri.
🇹🇷 Türk Hukuku: SMK Kapsamında Durum
Türkiye’de 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK)’nda federal fon benzeri doğrudan bir “geri alma” yetkisi yoktur. Ancak bazı benzerlikler ve farklılıklar bulunur:
Mali Destek ve Devlet Payı TÜBİTAK, KOSGEB, üniversiteler veya diğer kamu kurumları tarafından fonlanan projelerde patent hakları genelde proje sözleşmesi ile düzenlenir. Kanunen “devletin otomatik mülkiyet hakkı” yoktur; fakat proje sözleşmelerinde, buluş haklarının kuruma devri veya bedelsiz lisans hakkı öngörülebilir. Çalışan Buluşları (SMK m.113-122) Kamu kurumlarında çalışan buluş sahiplerinin patent hakları, belirli hallerde işverene (veya kuruma) geçebilir. Ancak bu, federal fonlu özel projelerden farklıdır; burada esas işveren-çalışan ilişkisi öne çıkar. Kamu Yararı Nedeniyle Zorunlu Lisans (SMK m.129 vd.) Kamu yararı, savunma, sağlık gibi nedenlerle zorunlu lisans verilebilir. Bu, ABD’deki march-in rights’a en yakın mekanizmadır. Ancak Türkiye’de zorunlu lisans için yargı kararı veya idari karar gerekir, doğrudan mülkiyet devri söz konusu olmaz. Üretim Yeri Şartı SMK’da federal fonlu buluşlarda üretim yeri zorunluluğu yoktur. Ancak zorunlu lisans veya anti-tröst müdahalelerinde yerli üretim faktörü değerlendirilebilir.
🔍 Karşılaştırmalı Değerlendirme
Konu
ABD – Bayh-Dole Act
Türkiye – SMK
Devlet Fonuyla Geliştirilen Buluşlarda Mülkiyet
Üniversite/kuruluş patent sahibi olabilir ancak hükümetin “geri alma” hakkı vardır.
Patent hakkı kural olarak buluş sahibine veya proje sözleşmesinde belirtilen kuruma aittir; otomatik geri alma yok.
Geri Alma Yetkisi
March-in rights: doğrudan mülkiyet devri veya lisans verme yetkisi.
Zorunlu lisans: mülkiyet devri yok, kullanım hakkı sınırlı süreli verilir.
Üretim Yeri Şartı
ABD’de üretim zorunluluğu (substantially in the US).
Böyle bir zorunluluk yok.
Beyan Yükümlülüğü
Invention disclosure zorunlu, zaman sınırı var.
Kamu fonlarında sözleşme bazlı beyan yükümlülüğü olabilir; SMK’da genel bir süreli beyan zorunluluğu yok.
💬 ABD’de federal fon varsa patent stratejisi baştan farklı planlanmalı, çünkü mülkiyet devri riski vardır. Türkiye’de ise kamu fonu projelerinde proje sözleşmeleri kritik rol oynar; devletin otomatik “geri alma” yetkisi bulunmaz. ABD’deki march-in rights ile Türkiye’deki zorunlu lisans mekanizması benzer amaç güder ama uygulama ve yetki bakımından ciddi farklar vardır.
📢 Sonuç
Harvard olayı, Bayh-Dole Act’ın teoride kalmış olan “geri alma” mekanizmasının fiilen işletilebileceğine işaret ediyor.
Türkiye’de doğrudan bir karşılığı olmasa da, kamu yararı ve kamu fonlarının kullanıldığı patentlerde devlet müdahalesinin uluslararası ölçekte giderek daha çok tartışılacağı açık.
Patent haklarınızın kaybedilmemesi ve ticari stratejinizin korunması için sürecin en başından itibaren doğru planlama kritik önem taşır.
💼 Size Nasıl Yardımcı Olabilirim?
📧 E-posta: emre@emrekurt.av.tr
📱 WhatsApp: +90 551 942 20 34
#patenthukuku #bayhdole #harvard #smk #zorunlulisans #ipattorney #federalfon #universitypatents #uspto #tubitak