Parodi, mizah ve ifade özgürlüğünün en güçlü araçlarından biri. Ancak işin içine markalar ve ticari itibar girdiğinde, hukuki sınırlar bulanıklaşıyor. ABD’de açılan Calico Critters v. Sylvanian Drama davası bu tartışmayı yeniden alevlendirdi.
📌 Calico Critters Davası (ABD – 2025)
Calico Critters’ın üreticisi Epoch, TikTok’ta milyonlarca takipçisi olan Sylvanian Drama hesabına telif ve marka ihlali gerekçesiyle dava açtı .
Videolarda oyuncak hayvanlar yetişkin temalı sahnelerde (alkol, uyuşturucu, ilişkiler) yer alıyor. Hesap sahibi, içeriklerin parodi olduğunu savunuyor. Şirket ise markanın çocuklarla özdeşleşen “masum imajını” zedelediğini öne sürüyor.
Bu dava, parodi mi ifade özgürlüğü mü, yoksa marka hakkına tecavüz mü? sorularını gündeme taşıdı.
⚖️ ABD’de Parodi İstisnası: Louis Vuitton v. My Other Bag
ABD’de parodi kullanımına geniş koruma tanıyan örneklerden biri:
Louis Vuitton v. My Other Bag (2016, S.D.N.Y. & 2nd Cir.) Davada ucuz kanvas çantalarda “My Other Bag” yazısıyla birlikte LV desenlerini andıran motifler kullanıldı. Mahkeme: Kullanım mizahi parodi olup, karıştırılma riski yok. Karar: Fair Use (adil kullanım) kapsamında değerlendirildi, davacı kaybetti. Mahkeme’nin dikkat çekici yorumu: “Bazı durumlarda dava açmak yerine gülümsemek daha iyidir.”
🇪🇺 AB’de Yaklaşım: IKEA Davası ve CJEU’ya Taşınan Sorular
IKEA v. Vlaams Belang (Belçika, 2024, ABAD’a ön karar başvurusu) Belçikalı siyasi parti göç politikalarını tanıtmak için IKEA markasını sloganda kullandı. Savunma: “Parodi ve ifade özgürlüğü” Belçika Mahkemesi, ABAD’a sordu: Tanınmış bir markanın siyasi parodi amaçlı kullanımı “haklı sebep” sayılır mı? Karar bekleniyor; INTA, ifade özgürlüğü ile marka hakkı arasında adil denge kurulması gerektiğini savundu.
🇹🇷 Türk Hukukunda Parodi: Daha Sınırlı Bir Yaklaşım
Türk hukukunda parodiye özel bir düzenleme yok. Ancak mahkemeler ve Reklam Kurulu kararları, ifade özgürlüğünden çok marka hakkını ve ticari itibarı korumaya eğilimli.
🔹 Somut Kararlar
Turkcell – Avea Reklam Davası (İstanbul 28. Asliye Ticaret Mahkemesi, 2011) Avea, Turkcell’in “4 Çeker” sloganını “4 Çeker Ama Çok Yakar” şeklinde parodileştirdi. Mahkeme: Bu kullanım haksız rekabet ve “yanıltıcı beyan” sayıldı, reklama yasak getirildi . Reklam Kurulu Kararı (29.07.2011, D.2011/982, T. No.190) Avea reklamında Turkcell’in “532” numarasına göndermeler yapıldı. Kurul: Kullanım kötüleme içeriyor, haksız rekabet teşkil ediyor. Yargıtay 11. HD, 2013/11793 E., 2014/16523 K. Bir parodi niteliğinde kullanımın telif hakkını ihlal ettiği, çünkü eser sahibinin ticari başarısından yararlanıldığı tespit edildi. Mahkeme, parodi savunmasını reddetti. AYM, Naif Şaşmaz Kararı (B. No: 2015/3782, 09.01.2019) “yurticikargomagdurlari.com” alan adı ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirilemedi. Gerekçe: Marka sahibinin ticari itibarını zedelediği için haksız rekabet bulundu. Anayasa Mahkemesi de bu dengeyi marka lehine kurdu.
🔍 Karşılaştırmalı Değerlendirme
ABD: Parodi, çoğu kez adil kullanım (fair use) kapsamında korunur. AB: Sanatsal ifade ve parodi, dürüst ticari ilkelere uygun olduğu sürece korunabilir. Türkiye: Parodiye özel koruma yok; mahkemeler genellikle marka sahibinin itibarını korumayı öncelikli görüyor.
💡 Sonuç
Calico Critters davası, parodi ve marka hakkı çatışmasının en güncel örneklerinden biri. Türkiye’de parodi daha dar bir alanda korunurken, ABD ve AB’de ifade özgürlüğüne daha geniş alan tanınıyor.
#Parodi #Trademark #FikriMülkiyet #MarkaHakkı #FairUse #IPLaw #HaksızRekabet #İfadeÖzgürlüğü #CalicoCritters #SylvanianDrama