Avrupa Birliği Adalet Divanı (CJEU), 5 Eylül 2025 tarihinde, Macaristan mahkemesinden gelen bir başvuru üzerine, LEGO’nun modüler sistemleriyle ilgili EU Tasarım Tüzüğü’nün (EUDR) yorumlanmasına ilişkin önemli bir karar yayınladı (Dava C-399/23). Bu karar, özellikle modüler sistemlerin tasarım koruması ve ihlal durumlarında uygulanacak yaptırımlar konusunda netlik sağlamaktadır. Aşağıda kararın özeti ve analizi, profesyonel ve resmi bir üslupla sunulmaktadır.
CJEU Kararının Özeti (Dava C-399/23)
Dava, LEGO A/S’nin modüler oyuncak yapı sistemine ait bir bileşenin kayıtlı AB tasarımının korunmasıyla ilgili bir uyuşmazlıktan kaynaklanmıştır. Macar mahkemesi, EUDR’nin yorumlanması için CJEU’ya sorular yöneltmiş ve karar şu temel noktaları içermektedir:
- Bilgili Kullanıcı Standardı (EUDR Madde 8(3)):
- CJEU, AB tasarımlarının koruma kapsamını belirlemede kullanılan “bilgili kullanıcı” kavramının, Grupo Promer davasında (C-281/10 P) tanımlandığı şekilde uygulanacağını teyit etmiştir. Bu, modüler sistemlerde çoklu montaj veya bağlantı sağlayan özellikler için tasarım korumasına izin veren Madde 8(3) kapsamındaki tasarımlar için de geçerlidir.
- Bilgili kullanıcı, ne bir tasarımcı ne de teknik uzman olup, ortalama bir tüketiciden daha yüksek bir dikkat seviyesine sahip, makul ölçüde bilgili ve gözlemci bir kişidir. Mahkeme, Madde 8(3) kapsamındaki tasarımların değerlendirilmesinde teknik uzmanlık veya daha ayrıntılı bir inceleme gerektiren farklı bir test standardı olmadığını açıkça belirtmiştir. Bu, tüm tasarım türlerinde tutarlı bir değerlendirme yaklaşımı sağlar.
- Madde 89(1) EUDR Kapsamında Özel Sebepler:
- EUDR Madde 89(1), tasarım ihlali durumlarında mahkemelerin uygulayacağı yaptırımları (örneğin, ihtiyati tedbir, el koyma veya ihlal eden ürünlerin imhası) düzenler. CJEU, bu yaptırımlardan sapma için gereken “özel sebepler”in dar bir şekilde yorumlanması gerektiğini hükmetmiştir.
- Mahkeme, ihlal eden bir bileşenin modüler sistemin yalnızca küçük bir kısmını oluşturmasının, bu yaptırımlardan sapmayı haklı kılacak bir “özel sebep” olmadığını açıkça ifade etmiştir. Bu, tasarım korumasının etkinliğini korur ve ihlalin ölçeğine bağlı olarak yaptırımların hafifletilmesini engeller.
- Bağlam ve Etkiler:
- Karar, LEGO v. Delta Sport Handelskontor davasında (T-537/22, 24 Ocak 2024) verilen ve LEGO’nun kayıtlı tasarımının Madde 8(3) (“LEGO İstisnası”) kapsamında geçerli olduğunu onaylayan Genel Mahkeme kararına dayanmaktadır. Bu istisna, tüm özellikleri yalnızca teknik işlevle belirlenmediği sürece, modüler sistem bileşenlerinin tasarım korumasına izin verir.
- CJEU’nun kararı, yenilikçi tasarımların korunması ile teknik işlevlerin tekelleştirilmesinin önlenmesi (patent yasasıyla korunması gereken bir alan) arasında denge kurar.
Kararda Ana Başlıklar
CJEU’nun kararı, modüler sistemler kullanan endüstriler (örneğin, oyuncak, mobilya veya makine sektörü) için önemli bir katkıdır. Kararın güçlü yönleri şunlardır:
- Bilgili Kullanıcı Kavramında Tutarlılık:
- Grupo Promer’deki bilgili kullanıcı standardının teyit edilmesi, tasarım ihlali ve geçerlilik değerlendirmelerinde yasal kesinlik ve tutarlılık sağlar. Farklı uzmanlık seviyeleri gerektiren ayrı standartların olmaması, üye devletler ve endüstriler arasında uyumu güçlendirir ve hak sahiplerine öngörülebilir bir koruma çerçevesi sunar.
- Özel Sebeplerin Dar Yorumu:
- Madde 89(1) kapsamındaki “özel sebepler”in dar yorumlanması, tasarım haklarının uygulanmasını güçlendirir. İhlal eden bileşenin modüler sistemde küçük bir rol oynamasının sapma için yeterli olmaması, LEGO gibi şirketler için kritik önemdedir; çünkü tek bir bileşen (örneğin, bir yapı taşı) tüm sistemin ticari değerinde önemli bir rol oynar. Bu, tasarım korumasının etkinliğini zayıflatabilecek boşlukları önler.
- Modüler Sistem Tasarımcılarına Destek:
- Karar, modüler sistemlerdeki yenilikçi tasarımların korunmasını güçlendirerek, Madde 8(3) (“LEGO İstisnası”) kapsamındaki korumayı destekler. Bu, yaratıcı tasarımların korunması ile teknik işlevlerin patent yasası kapsamında ele alınması arasındaki dengeyi korur.
- AB Tasarım Reformu ile Uyum:
- Karar, 1 Mayıs 2025’ten itibaren yürürlüğe giren AB Tasarım Yasal Reform Paketi (Regülasyon (EU) 2024/2822) ile uyumludur. Reform, dijital ve modüler tasarımların korunmasını modernize etmeyi amaçlar ve CJEU’nun bu kararı, yenilikçi tasarımlar için sağlam bir koruma sağlarken teknik işlevlerle ilgili sınırları netleştirir.
💬”Özel Sebepler”in Dar Yorumlanması
Belgede, CJEU’nun Madde 89(1) kapsamında “özel sebepler” kavramını dar bir şekilde yorumladığı açıkça belirtilmektedir (paragraf 66). Mahkeme, bir modüler sistemdeki ihlal eden bileşenlerin toplam bileşen sayısına kıyasla az olması durumunun, mahkemenin zorunlu yaptırımlardan sapmasını haklı kılacak bir “özel sebep” teşkil etmediğini hükmetmiştir. Bu, LEGO’nun Pozitív Energiaforrás tarafından ithal edilen oyuncak setlerindeki sınırlı sayıda ihlal eden parça için bile tam kapsamlı yaptırımların uygulanması gerektiği anlamına gelir. Bu dar yorum, tasarım haklarının etkinliğini koruma amacını desteklerken, ihlalin ticari etkisinin minimal olduğu durumlarda mahkemeler üzerinde katı yaptırımlar uygulama yükümlülüğü yaratabilir. Özellikle küçük işletmeler veya KOBİ’ler için, bu durum orantılılık tartışmalarına yol açabilir, zira ihlalin ekonomik etkisi sınırlı olsa bile ağır cezai yaptırımlar gerekebilir. Bu, hak sahiplerinin korunmasını güçlendirse de, küçük ölçekli rakiplerin inovasyon yapma kapasitesini kısıtlayabilir.
Yeni Teknolojilere Dair Eksiklikler
Karar, 3D baskı veya dijital tasarımlar gibi yeni teknolojilerin tasarım koruma alanındaki pratik zorluklarını ele almamaktadır. Belge, davanın geleneksel modüler oyuncak setlerine odaklandığını (paragraf 15-17) ve kararın bu bağlamda şekillendiğini göstermektedir. Ancak, modern üretim yöntemlerinin yaygınlaşmasıyla, 3D baskı teknolojisi aracılığıyla modüler sistemlerin kolayca kopyalanması veya özelleştirilmesi mümkündür. CJEU’nun bu konuya değinmemesi, dijital tasarım koruması ve ihlal tespiti konusunda gelecekteki davalarda (örneğin, Deity Shoes başvurusu) daha fazla netlik gerektirebilir. Bu eksiklik, mevcut hukuki çerçevenin teknolojik gelişmelere tam uyum sağlayamadığını ve gelecekteki reformlara ihtiyaç duyulabileceğini işaret etmektedir.
Sonuç
CJEU’nun C-399/23 sayılı kararı, modüler sistemlerin tasarım korumasunu güçlendiren ve EUDR’nin etkinliğini artıran önemli bir adımdır. Bilgili kullanıcı standardında tutarlılık sağlanması ve yaptırımlardan sapma için özel sebeplerin dar yorumlanması, hak sahiplerine yasal kesinlik sunar. Bu karar, özellikle LEGO gibi modüler sistemlere dayalı iş modelleri için tasarım korumasını güçlendirir ve AB tasarım hukukunun teknolojik gelişmelere uyumunu destekler.
Bize Ulaşın
Tasarım hukuku veya fikri mülkiyet konularında daha fazla bilgi almak için bizimle iletişime geçebilirsiniz:
E-posta: emre@emrekurt.av.tr
WhatsApp: 0551 942 20 34
#CJEU #LEGO #EUDR #TasarımHukuku #FikriMülkiyet #ModülerSistemler #ABHukuku