Marka hükümsüzlüğü, tescil edilmiş bir markanın geçmişe etkili olarak (ex tunc) tamamen veya kısmen ortadan kaldırılmasıdır. Hükümsüzlük kararıyla marka, sanki hiç tescil edilmemiş gibi hukuk düzeninden çıkar; markaya dayalı haklar başlangıçtan itibaren sona erer. Bu kavram, marka hukukunun hem Türkiye’de hem AB/EUIPO sisteminde en kritik koruma ve denetim mekanizmalarından biridir.
1. Marka Hükümsüzlüğünün Hukuki Dayanağı
1.1. Türkiye – Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK)
SMK m. 25, marka hükümsüzlüğü sebeplerini ayrıntılı şekilde düzenler. Hükümsüzlük:
- Mahkemeler tarafından verilir,
- Ex tunc etki doğurur,
- Mutlak ve nispi ret nedenleriyle paralel şekilde değerlendirilir.
1.2. Avrupa Birliği – EUTMR (EU Trade Mark Regulation)
AB’de hükümsüzlük (invalidity) EUIPO veya mahkemeler tarafından karara bağlanır. EUTMR m. 59–60 çerçevesinde:
- Mutlak nedenlere dayalı hükümsüzlük,
- Nispi nedenlere dayalı hükümsüzlük
söz konusudur.
2. Hangi Durumlarda Marka Hükümsüz Sayılır?
Marka hükümsüzlüğü sebepleri mutlak nedenler ve nispi nedenler olarak ikiye ayrılır.
2.1. Mutlak Ret Nedenlerine Dayalı Hükümsüzlük
Bir marka aşağıdaki durumlarda herkes tarafından hükümsüzlük davasına konu edilebilir:
- Ayırt edici niteliğin yokluğu
- Ticaret alanında yaygın kullanılan işaretler
- Kamu düzenine veya ahlaka aykırılık
- Coğrafi kaynak belirten işaretler
- Tanımlayıcı işaretler
- Amblem, armalar ve devlet sembolleri
- Kötü niyetli tescil
Kötü niyet, 2020’lerden itibaren AB ve Türkiye’de en çok tartışılan hükümsüzlük sebeplerinden biridir. CJEU’nun Koton, Sky, Lindt içtihatları ve Türkiye’deki Esin Güral, Richmond ve Parion kararları bu alanı şekillendirmiştir.
2.2. Nispi Ret Nedenlerine Dayalı Hükümsüzlük
Aşağıdaki durumlarda önceki hak sahipleri tarafından hükümsüzlük ileri sürülebilir:
- Önceki tescilli marka ile karıştırılma ihtimali
- Tanınmış markanın itibarından haksız yarar sağlanması veya itibarının zarar görmesi
- Ticaret unvanı, şahıs adı, telif eser, tasarım, coğrafi işaret gibi önceki haklara tecavüz
- Vekil/temsilci tarafından kötü niyetli başvuru
Özellikle tanınmış markalarda, Türk Yargıtay uygulaması ile CJEU’nun Intel, Interflora ve Adidas içtihatları arasında paralellik bulunmaktadır.
3. Marka Hükümsüzlüğü Davası Nasıl Açılır?
3.1. Görevli ve Yetkili Mahkeme
Türkiye’de görevli mahkeme: Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemeleri. Yoksa Asliye Hukuk Mahkemeleri.
3.2. Taraf Ehliyeti
- Mutlak nedenlerde: Herkes
- Nispi nedenlerde: Sadece hak sahibi
- Kötü niyette: Herkes
- Vekil/temsilci ihtilaflarında: Hak sahibi
3.3. Deliller
- Tescil kayıtları
- Karıştırılma ihtimali raporları
- Kullanım ispatı
- Tanınmışlık delilleri
- Pazar araştırmaları
- Kötü niyeti destekleyen e-postalar, ticari ilişkiler, müzakereler
4. Hükümsüzlük ile İdari İptal Arasındaki Fark
2024 sonrası Türk sisteminde iki farklı mekanizma bulunmaktadır:
4.1. İdari İptal (SMK m. 26)
- Yetkili makam: Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT)
- Sadece şu sebeplerle yapılır:
- Kullanılmama (non-use)
- Markanın ayırt edici karakterini kaybetmesi
- Markanın yanıltıcı hale gelmesi
- Ex nunc etkilidir (ileri etkili).
4.2. Hükümsüzlük
- Mahkeme kararıyla
- Daha geniş sebeplere dayanır
- Ex tunc etkilidir
- Mutlak & nispi nedenler dahil tüm sebepler ileri sürülebilir
Bu fark, özellikle non-use ve dilution (itibardan yararlanma) vakalarında kritik önemdedir.
5. Hükümsüzlük Kararının Sonuçları
Bir marka hükümsüz kılındığında:
- Tescil baştan itibaren yok sayılır
- Marka sahibinin geçmişe dönük hakları ortadan kalkar
- Devam eden ihlal davaları etkilenir
- Tazminat taleplerinde “geçersiz markaya dayanma” engeli oluşur
- Markanın sicili TÜRKPATENT tarafından silinir
- Mümkünse tescil tarihi geri alınır, taklit markaların temizliği yapılır
AB sisteminde hükümsüzlük kararı sonrası cloned UK marks (post-Brexit) açısından da sonuç doğabileceği unutulmamalıdır.
6. Uygulamada En Çok Görülen Hükümsüzlük Nedenleri
- Kötü niyetli tescil (özellikle ticari ilişki bozulan eski distribütörler)
- Tanınmış markanın itibardan yararlanma iddiası
- Sadece görsel benzerliğe dayalı karıştırılma ihtimali
- Rakiplerin jenerik terimleri tekelleştirme girişimleri
- Spor kulüpleri, ünlü isimler ve global markalar arasında isim hakkı ihtilafları
- Coğrafi adların marka olarak tescili
7. Sonuç: Marka Hükümsüzlüğü Neden Önemsiyor?
Marka hükümsüzlüğü, marka hukukunda dengenin yeniden kurulmasını sağlayan bir mekanizmadır. Haksız tescillerin temizlenmesi, piyasadaki rekabetin korunması ve ticaretin dürüstlük kurallarına göre yürütülmesi için başvurulan en güçlü hukuki araçtır.
İster marka sahibi olun ister rakip marka ile karşı karşıya gelin, hükümsüzlük mekanizması doğru yönetildiğinde ticari stratejinin kritik bir parçasına dönüşür.
#MarkaHukuku #Hükümsüzlük #TrademarkInvalidity #SMK25 #EUIPO #BrandProtection #FikriMülkiyet #İdariİptal #IPLaw #ZEKLegal
Call to Action
Markanızla ilgili hükümsüzlük, iptal veya itiraz süreçlerinde profesyonel hukuki destek almak isterseniz benimle iletişime geçebilirsiniz.
📧 E-posta: emre@emrekurt.av.tr
© 2025 Emre Kurt. Tüm hakları saklıdır.