İstem; görev, işlev, şekil, nitelik veya sair özelliklerini düzenleyen ilgili maddeler ışığında kısaca patent hukuku çerçevesinde söz konusu buluşa sağlanacak korumanın kapsamını belirleyen ve sınırını çizen beyandır.
Buluş sahibinin, buluşu için koruma talep eden başvurusunun patentlenebilirlik incelemesi temelde istem metni üzerinden yapılmaktadır. İnceleme sonucunda korumaya değer bir buluşun varolduğu sonucuna ulaşılırsa; buluş sahibine buluşu üzerinde belirli bir süre münhasıran tasarrufta bulunma yetkisi tanınmaktadır.
İstem kuruluşu, patente anlam kazandıracak olan istemlerin kaleme alınma sürecini tarif etmektedir. İstemler kaleme alınırken buluşun kapsamı bütünüyle açık ve anlaşılır biçimde ifade edilmelidir.
Eğer koruma sahasını belirleyecek, sınırları çizecek olan ayrışma, buluşun tekniğin bilinen durumundan ve diğer buluşlardan ayrıştığı-ayrıldığı noktalar istem metninden öğrenilemiyorsa söz konusu istem açık ve net değildir. Aynı doğrultuda istemin, aynı kompozisyon ve özellikleri haiz birden fazla ürünü kapsayabilecek bir ifadeyi haiz olduğu ve karakterize edici bölümde bahsedilen teknik özelliklerin ayırt edici olmadığı bu nedenle de istemin açık olmadığı sonucuna varılmaktadır.
Çok dar veya çok geniş istemler kaleme almaktan özellikle kaçınılmalıdır. Çünkü istemlerin çok geniş olması tarifnameden açıklanan buluş kapsamını aşma riski taşımaktadır ki böyle bir durumda tarifnameden daha geniş kaleme alınan istem patent başvurusunun reddine veya patentin hükümsüzlüğüne yol açmaktadır. İstemin çok dar kapsamlı kaleme alınması ise koruma kapsamını daraltacağı için üçüncü kişilerin patenti ihlal etmeden buluşu gerçekleştirebilme olanağını artırmaktadır.
Bu çerçevede; İstemin yüklendiği iki temel görev şunlardır:
- Söz konusu buluşun patentlenebilir olup olmadığı istem çerçevesinde tartışılır
- Patent ile sağlanan korumanın kapsamı ve sınırı istemler tarafından belirlenir.
İstemde anlatılan buluşun ait olduğu teknik alana özgü terimlerin kullanılması gereklidir ancak herhangi bir istemin ifadesinin açıklığı ve netliği yalnızca kullanılan terimlerle değerlendirilemez. Farklı bir teknik alana ait terimlerin kullanılmış olmas veya kullanılan terimin yerine göre muğlâk bir anlam doğurması tek başına istemin açık olmadığı sonucunu doğurmamaktadır.
Herhangi bir terimin anlamı şüpheli ve tartışmaya neden oluyor ise istemde kullanılan terimin anlamını aydınlığa kavuşturmak üzere tarifnameye başvurulmaktadır. Terimin anlamını yalnızca isteme hapsetmek doğru değildir zira terim ilgili meslek adamı tarafından tarifname ışığında değerlendirildiği takdirde anlamı kesin ve net şekilde anlaşılıyor ise istemin muğlâklığından söz edilemez.
İstemden farklı olarak tarifname buluşun teknik yönünü ortaya koyan, buluşun ilgili olduğu teknik alanda uzman tarafından uygulanabilmesini sağlayan bir nevi reçete–kullanma kılavuzu prospektüstür. Kısaca buluşun teknik yönünü ilgili teknik adamlar için açıklayan teknik bir metindir.
Ulusal düzenlemede ve Avrupa Patent Sözleşmesi’nde belirtildiği üzere istem veya istemler tarifnamede tanımlanan buluşun kapsamını aşamaz, istemler tarifnamede tarif edilen buluşun patentlenebilmesi için gerekli unsurları ile korunması istenen unsurlarını ayrı ayrı açıklar.
551 Sayılı KHK’ nın ilgili maddelerinde ve İlgili Yönetmelikte açıkça görüldüğü gibi patent başvurusunda çeşitli şema, diyagram veya resimler kullanılabilir; tarifname veya istemlerde atıf yapılan resimler başvurunun ayrılmaz bir parçasıdır. Yönetmelikte tüm çizimlerin resim olarak adlandırılacağı ayrıca akış şemaları ile diyagramların da resim olarak kabul edildiği belirtilmektedir. Ayrıca, başvuruda resim kullanılmasına izin verilmekte ancak istemkapsamında resim kullanılması hakkında ayrıntılı bir düzenleme bulunmamaktadır.
Her patent başvurusunda en az bir istemin bulunması tüm patent sistemleri için ortak yasal zorunluluktur, bununla birlikte patent başvurusunda birden fazla istem bulunması da mümkündür. Ulusal ve uluslararası düzenlemelerden yola çıkılarak öğretide bağımsız istem “buluşun tüm esas özelliklerini ihtiva etmelidir” ifadesiyle tarif edilmektedir. Öyle ki, bağımsız bir istem buluşu tek başına tam ve işlevsel olarak tanımlamalıdır. Bağımlı istemler konusunda, Avrupa Patent Sözleşmesi ile 551 Sayılı KHK Uygulama Yönetmeliği’nin 9. Maddesi aynı düzenlemeyi öngörmektedir. Buna göre, herhangi bir bağımsız istemi, buluşun özel düzenlemeleriyle ilgili bir veya daha çok “bağımlı” istem izleyebilmektedir. Bağımlı istemler, buluşun değil ancak bağımlı oldukları istemin tüm özellik ve unsurlarını içermektedir.
Bağımsız istemde buluşun tüm esas unsurları tanımlanmak zorundadır. Bağımlı istemin görevi ise bağlı olduğu istemde tanımlanan unsurların ek özelliklerini daha ayrıntılı biçimde ortaya koymak ve bağımsız istemin daha kolay anlaşılmasını sağlamaktır. Bağımlı istem, bağlı olduğu istemin teknik özelliklerini, teknik özelliklerin arka planını, ek özellikleri tüm ayrıntılarıyla ortaya koyarak bağımsız istemden daha derin bir analiz ve açıklama yapmak üzere kaleme alınmaktadır.
İstemler eğer buluş yapısı uygunsa iki bölümden oluşmaktadır; önceki tekniklerin anlatıldığı birinci bölüm, önbölüm ve niteleme bölümüdür.
Birinci bölümde, buluşun ana konusu belirlenmekte, buluşun yer aldığı teknik alanı tanımlamak için gerekli teknik özellikler ve buluş öncesi teknikler anlatılmaktadır.
Birinci bölümde anlatılması öngörülen teknik alan ve teknik özellikler, tekniğin yalnızca buluşa ilişkin kısmına ait olanlardır. Örneğin buluş konusu bir fotoğraf makinesi ise ve buluş basamağı özelliği makinenin obtüratöründe bulunuyorsa; birinci bölümde yalnızca “düz odaksal obtüratör içeren fotoğraf makinesi” ibaresi bulunması yeterli olacaktır.
Niteleyici bölüm diğer adıyla karakterize edici bölüm ise birinci bölümündeki özelliklerle bütünleşecek şekilde, korunması istenen buluşun teknik özelliklerinin tanımlarını kapsamaktadır. Öyle ki tarifnamede, teknik sorun ve çözümüne dair bağımsız istem veya istemlerin niteleyici bölümü tekrar edilebilir ya da referans gösterilebilir.
Patent verilmeden önce – başvuru sırasında, buluşun patent verilmesi ile sağlanacak süreli mutlak korumadan yararlanmak üzere öngörülen koşulları taşıyıp taşımadığı değerlendirmesi, istem veya istemler çerçevesinde yapılmaktadır. Söz konusu unsur ve özelliklerin sergilenmesi işlevi, karar yetkisini haiz kamu otoritesi nezdinde başvuru konusunun yenilik, buluş basamağı, sanayide kullanılabilir olma niteliklerini taşıdığını ispat etmeye elverişli ve uygun olmalıdır. Öyleyse istemlerin amacı, koruma kapsamını belirlemek ve istemler vasıtasıyla buluş sahibinin açıkladığı teknik konu üzerinde sınaî mülkiyet hakkı ileri sürebilmek için talepte bulunmaktır.
Kısaca patent istemleri patent sahibinin korunmasını talep ettiği alanın sınırını çizer öyle ki istemlerde yer almayan hiçbir unsur veya özellik korumadan yararlanamaz.
Herhangi bir patent hakkına tecavüz iddiası değerlendirilirken mahkeme istemler üzerine kurulu iki başlıktan oluşan bir değerlendirme yapmaktadır:
1) İstem konusu buluş tekniğin bilinen durumuna dâhil olmamalıdır.
2) İstem konusu buluş ile patentten doğan hakka tecavüz ettiği iddia edilen ürün veya usulün eşdeğer olup olmadığı tespit edilmelidir.
İstemlerin anlamının belirsiz ve tartışmalı olduğu hallerde, istemin yorumlanması yoluyla anlamın aydınlatılması amaçlanmaktadır. Bu durumda istemler açık, anlaşılır ve kısa değilse tarifname ve desenler yardımıyla yorumlanması gereklidir İstemin yorumlanmasında başlangıç noktası da varış yeri de yine istemlerdir. Tarifname ve şemalar ancak yardımcı öğelerdir. İstemin anlamını desteklemek ve gerektiği halde aydınlatmakla görevlidirler. Tarifname ve desenler ancak anlam muğlâklığını gidermek üzere başvurulan referanslardır. Bu araçlar vesilesiyle istem kapsamının genişletilmesi veya daraltılması, istemin anlamının değiştirilmesi patenthukukuna aykırıdır. Bu çerçevede söz konusu ilişki kanun metninin yorumlanması sırasında başvurulan hazırlık çalışmalarına benzetilebilir, anlamda değişiklik yapamaz ancak anlamı açığa çıkarır.
