Sınai Mülkiyet Kanununun(SMK) 113. Maddesi Çalışanların Buluşları

Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 113. maddesi, çalışanların buluşları, hizmet buluşu ve serbest buluş kavramlarını düzenlemektedir. Bu hükümler, çalışanların buluşlarının mülkiyetini ve kullanım haklarını düzenlemektedir.

Çalışanların Buluşları

Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 113. maddesinin birinci fıkrasına göre, bir çalışanın, bir işletme veya kamu idaresinde yükümlü olduğu faaliyeti gereği gerçekleştirdiği ya da büyük ölçüde işletme veya kamu idaresinin deneyim ve çalışmalarına dayanarak, iş ilişkisi sırasında yaptığı buluş, hizmet buluşu olarak kabul edilir.

Hizmet buluşu, çalışanın işverenine aittir. İşveren, buluşu kullanabilir, satabilir veya lisans verebilir. Ancak, çalışanın buluşuna ilişkin telif hakkı, çalışana aittir.

Hizmet Buluşunun Kullanım Bedeli

İşveren, hizmet buluşunu kullanacağı takdirde, çalışana buluşun değeri karşılığında bir bedel ödemekle yükümlüdür. Bu bedel, işveren ve çalışan arasında anlaşma yoluyla belirlenir. Anlaşmaya varılamazsa, bedel, bilirkişi tarafından belirlenir.

Serbest Buluş

Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 113. maddesinin ikinci fıkrasına göre, bir çalışanın, iş ilişkisi dışında yaptığı buluş, serbest buluş olarak kabul edilir.

Serbest buluş, çalışana aittir. İşveren, serbest buluşu kullanabilmek için çalışandan izin almak zorundadır. İşveren, izin almaksızın serbest buluşu kullanırsa, çalışana tazminat ödemekle yükümlüdür.

Hizmet Buluşu ile Serbest Buluşun Ayrımı

Hizmet buluşu ile serbest buluş arasındaki temel fark, buluşun yapıldığı yer ve zamandır. Hizmet buluşu, iş ilişkisi sırasında yapılırken, serbest buluş, iş ilişkisi dışında yapılır.

Buluşun yapıldığı yer de önem taşımaktadır. Eğer buluş, işverenin işyerinde yapılırsa, buluş hizmet buluşu olarak kabul edilir. Ancak, buluş, işverenin işyerinde yapılmayıp, çalışanın evinde veya başka bir yerde yapılırsa, buluş serbest buluş olarak kabul edilir.

İşverenin Buluş Hakkı

Hizmet buluşu, işverene ait olsa bile, çalışanın buluş hakkını tamamen kaybetmesi söz konusu değildir. Çalışan, buluşun telif hakkına sahiptir. Ayrıca, çalışanın buluşa ilişkin bazı hakları da bulunmaktadır.

Çalışanın buluş hakkına ilişkin hakları şunlardır:

• Buluşa ilişkin telif hakkı: Çalışanın buluşa ilişkin telif hakkı, işverene ait değildir. Çalışan, buluşun telif hakkını kullanabilir, satabilir veya lisans verebilir.
• Buluşa ilişkin isim verme hakkı: Çalışan, buluşa kendi adını verebilir.
• Buluşa ilişkin atıfta bulunma hakkı: Çalışan, buluşun kendisi tarafından yapıldığına ilişkin atıfta bulunabilir.

EPC 60/1 Çalışan Buluşları

EPC 60/1’e göre; Avrupa patenti alma hakkı, buluşu yapana veya onun halefine ait olacaktır. Mucit bir çalışan ise, Avrupa patenti alma hakkı, çalışanın esas olarak çalıştığı Devletin kanunlarına göre belirlenecektir; Eğer işçinin esas olarak istihdam edildiği Devlet belirlenemiyorsa, uygulanacak hukuk, işverenin, işçinin bağlı olduğu işyerinin bulunduğu Devletin hukuku olacaktır.

EPO çalışan buluşlarına ilişkin yerel hukuklara atıfta bulunmuştur.

Almanya: Dengeli bir yaklaşıma yöneliyor. Varsayılan olarak, çalışanlar buluşlarına sahipliklerini korurlar. Ancak, işverenler aşağıdakiler aracılığıyla iddialarını sürdürebilirler:

• Devir anlaşmaları: Sözleşmelerde açıkça belirtilen bu anlaşmalar, buluşların “iş kapsamı içinde” olanlarını işverene devreder.
• Çalışan Buluşları Yasası: Bu yasa, şirket kaynaklarını veya çalışma bilgisini kullanarak yapılan buluşların işverene ait olduğunu, çalışanın itiraz etmemesi durumunda belirtir.

Fransa: Mucit hakları ön plandadır.  Çalışanlar buluşlarına varsayılan olarak sahip olurlar ve işverenler sahiplik iddia etmek için yüksek bir çıta ile karşı karşıya kalırlar. Bunları kanıtlamaları gerekir:

• Önemli katkılar: Sadece kaynaklar veya görevler sağlamakla kalmaz, işveren buluşun kavramsallaştırılmasına veya geliştirilmesine aktif olarak katkıda bulunmalıdır.
• Önceden var olan anlaşmalar: Belirli koşullar altında mülkiyet devrini şart koşan iş sözleşmelerindeki özel hükümler.

Birleşik Krallık: Birleşik Krallık’ta esnek bir yaklaşım benimsenmiştir. 1977 tarihli Patentler Yasası, çalışanlara mülkiyet hakkı verir, ancak işverenler aşağıdakiler aracılığıyla müzakere edebilir:

• Sözleşmesel anlaşmalar: Almanya’ya benzer şekilde, açık hükümler, iş kapsamı içindeki buluşlar için mülkiyet veya lisans verebilir.
• İşyeri politikaları: Şirketler, sahiplik haklarını ve çalışan buluşlarını ele alma prosedürlerini açıklayan iç politikalar oluşturabilir.

İtalya: Güçlü mucit koruması benimsenmiştir. Çalışanlar varsayılan olarak mülkiyeti elinde tutarlar ve işverenler şunlara ihtiyaç duyar:

• Yazılı anlaşmalar: Çalışma saatleri içinde veya şirket kaynaklarını kullanarak yapılan buluşların mülkiyetini talep etmek için çalışanın açık izni.
• Tazminat: İşveren, uygun anlaşmalar olmadan çalışanın buluşunu istismar ederse, adil tazminat teklif etmek zorundadır.

Temel Benzerlikler ve Farklılıklar:

• Varsayılan Mülkiyet: Avrupa genelinde eğilim, çalışan mülkiyeti yönündedir ve Fransa ve İtalya en güçlü mucit haklarını sunar.
• Sözleşmesel Esneklik: Çoğu ülke, işverenler ve çalışanlar arasında sözleşmeler yoluyla mülkiyet konusunda müzakere etmelerine izin vererek, özel çözümler için kapsam sağlar.
• İşveren Talepleri: İşverenlerin mülkiyet iddia etmek için karşılaması gereken kriterler değişiklik gösterir. Almanya, devrim anlaşmaları veya önemli katkılar gerektirirken, Fransa daha yüksek bir ispat yükü talep eder.

Sonuç

Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 113. maddesi, çalışanların buluşlarının mülkiyetini ve kullanım haklarını düzenlemektedir. Bu hükümler, çalışanların buluşlarını teşvik etmek ve korumak amacıyla kabul edilmiştir.

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/194968

https://fikrimulkiyet.com/calisan-buluslari-5-bulus-bedelinin-hesaplanmasi/

http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/ET001266.pdf

https://www.linkedin.com/pulse/%C3%A7al%C4%B1%C5%9Fan-bulu%C5%9Flar%C4%B1nda-ne-de%C4%9Fi%C5%9Fti-soru-ve-cevaplarla-bedel-%C3%B6zdemir/?originalSubdomain=tr

https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/89135/782865.pdf?sequence=1&isAllowed=y

https://tusiad.org/tr/eticaret-cg/item/9609-c-alis-an-bulus-lari-yo-netmelig-ine-ilis-kin-tu-si-ad-go-ru-s-u

http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/ET001726.pdf